Jeżeli jeden ze spadkobierców przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, uważa się, że także spadkobiercy, którzy nie złożyli w terminie żadnego oświadczenia, przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza – kiedyś art. 1016 Kodeksu Cywilnego tworzył ważną fikcję prawną, z której mogli skorzystać spadkobiercy w sytuacji, gdy przyjęli spadek, nie wiedząc, że składa się w głównej mierze z długów i zobowiązań, a faktyczny jego bilans jest ujemny.
Przepis ten uprzywilejowywał osoby, które dziedziczyły w zbiegu z osobami, które przyjęły spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Kto nie złożył swojego oświadczenia w terminie, mógł skorzystać z tej fikcji, jeżeli chociaż jeden ze spadkobierców przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Jeżeli zatem pozostawał choć jeden spadkobierca, który nie złożył jeszcze oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku i nie upłynął dla niego sześciomiesięczny termin liczony od dnia, w którym dowiedział się o tytule powołania do dziedziczenia, to poprzez złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza mógł uwolnić pozostałych spadkobierców od długów spadkowych. Oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza przez jednego ze spadkobierców rozciągało bowiem swoje skutki na pozostałych spadkobierców. Z dniem 18 października 2015 r. wspomniany przepis przestał obowiązywać, a nowa regulacja jest korzystniejsza dla spadkobierców.
Według aktualnie obowiązującego art. 1015 §2 k.c. w przypadku niezłożenia oświadczenia spadkowego przez spadkobierców w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedzieli się o tytule swego powołania do dziedziczenia, przyjmuje się, że wszyscy przyjmują spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Innymi słowy, brak oświadczenia spadkobiercy czy spadek przyjmuje, przyjmuje z dobrodziejstwem inwentarza, czy też spadek odrzuca jest jednoznaczne z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Wprowadzenie tej zasady lepiej chroni spadkobierców przed długami spadkodawcy, o których nie wiedzieli lub wiedzieć nie mogli. Zmiana ta nastąpiła dzięki członkostwu w Unii Europejskiej, gdyż rozwiązanie zostało wprowadzone na skutek procesu ujednolicania prawa spadkowego w państwach należących do Unii Europejskiej. W praktyce zdarzało się bowiem wiele sytuacji, w których spadkobiercy, którzy niejednokrotnie nie mieli nawet kontaktu ze spadkobiercą, bo na przykład od wielu lat mieszkali za granicą, lub też istniał konflikt rodzinny,musieli spłacać często wysokie zobowiązania spadkodawcy.
Pojawia się jednak pytanie, która z wyżej wymienionych reguł obowiązuje w stosunku do spadków otwartych przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej (śmierć spadkodawcy jest datą otwarcia spadku). Zgodnie z art. 6 Ustawy z dnia 20 marca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks Cywilny i niektórych innych ustaw (czyli ustawy nowelizującej): „Przepisów ustawy zmienianej w art. 1 (są to właśnie przepisy kodeksu cywilnego dotyczące materii prawa spadkowego), w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, nie stosuje się do spadków otwartych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy”. Zatem, jeśli spadkodawca zmarł przed dniem 18 października 2015 r., to postępowanie spadkowe będzie prowadzone wg stanu prawnego sprzed wejścia w życie ustawy nowelizującej. W takim przypadku należy pamiętać, że aby uchronić się przed przejęciem długów spadkodawcy, należy w ciągu 6. miesięcy od dnia dowiedzenia się o tytule powołania do dziedziczenia złożyć przed sądem lub notariuszem oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza . W ten sposób zapewnimy, że także ewentualni pozostali spadkobiercy będą chronieni przed przyjęciem długów spadkodawcy.
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza oznacza ograniczenie odpowiedzialności za długi spadkodawcy wyłącznie do wartości stanu czynnego (aktywa) faktycznie otrzymanego spadku. Dla spadkobiercy jest to korzystna sytuacja, ponieważ będzie on odpowiadał tylko do tej właśnie wartości majątku spadkowego, a nigdy ponad tę wartość. Jeżeli zatem spadkodawca pozostawi nieruchomość o wartości 60 000 zł, ale także i niespłacony kredyt na kwotę 150 000 zł, to zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami, w przypadku gdy jest brak oświadczenia co do spadku, spadkobierca dziedziczy spadek z dobrodziejstwem inwentarza, czyli ewentualne długi spadkowe będą musiały zostać spłacone wyłącznie do wysokości spadku (w ww. przykładzie spadkobierca będzie musiał spłacić kredyt do kwoty 60 000 zł).
Natomiast dotychczas w wypadku niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku, spadkobierca dziedziczył spadek w całości, a w konsekwencji wstępował jakby w miejsce spadkodawcy i całym swoim własnym majątkiem odpowiadał za wszystkie długi (w tym przypadku za kredyt, który musiał spłacić w całości).
Na koniec należy wspomnieć o prywatnym wykazie inwentarza. Do dnia 18.10.2015 r. w przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza Sąd obligatoryjnie wydawał postanowienie nakazujące sporządzenie spisu inwentarza, czyli ustalenie stanu majątku spadkowego, przez komornika lub inny organ (np. właściwy urząd skarbowy). Wykonując spis inwentarza, komornicy nierzadko korzystali z pomocy biegłych rzeczoznawców w celu dokonania wyceny aktywów spadkowych, w konsekwencji czego koszt takiego spisu mógł wynieść nawet kilka tysięcy złotych. Nowe rozwiązania pozwalają znacznie ograniczyć te koszty.
Dlaczego i w jaki sposób? O tym już w kolejnym wpisie.